Katar alergiczny, wirusowy i bakteryjny – co o nim wiesz?

Katar to potoczne określenie jednego z objawów nieżytu nosa – wycieku wydzieliny z nosa.

Nieżyt nosa jest stanem zapalnym błon śluzowych, które wyścielają wnętrze nosa oraz zatok przynosowych. Rozwijaniu się stanu zapalnego towarzyszy rozszerzenie naczyń krwionośnych, co w konsekwencji prowadzi do obrzęku błony śluzowej nosa. Dodatkowo gruczoły wydzielające śluz zwiększają swoją aktywność. Zmiany te są reakcją obronną organizmu na zakażenie lub czynnik odbierany przez organizm, jako zakażenie. Rozszerzenie naczyń krwionośnych ułatwia transport komórek układu odpornościowego do miejsca zakażenia, a zwiększona przepuszczalność ścian naczyń, powoduje wyciek wodnistej wydzieliny, która początkowo jest jasna i dość rzadka, później staje się coraz gęstsza. Z kolei wydzielany śluz tworzy barierę dla rozprzestrzeniania się zakażenia, ma właściwości odkażające oraz zawiera m.in. enzymy rozkładające ścianę komórkową bakterii.

Nieżyt nosa objawiać się może jednym lub kilkoma z poniższych objawów:
– uczucie niedrożności nosa,
– wyciek wydzieliny z nosa,
– napady kichania,
– świąd.

Najczęstszą przyczyną nieżytu nosa są zakażenia wirusami (ponad 230 typów wirusów). Znacznie rzadziej katar jest skutkiem zakażenia bakteryjnego . Tak szerokie spektrum czynników powodujących zakażenie sprawia, że organizmowi trudno jest się uodpornić  i przeciwdziałać nieżytowi. Z tego właśnie powodu katar możemy mieć nawet kilka razy w roku.

Z katarem borykają się również alergicy. Katar alergiczny charakteryzuje cykliczność występowania. Jego pojawienie skorelowane jest z obecnością alergenu uczulającego w otoczeniu, najczęściej w okresie nasilenia pylenia roślin, który w Polsce przypada od kwietnia do końca września. Katary alergiczne mają charakter wodnisty.

Rodzaje nieżytu nosa

W zależności od etiologii:

1. Zapalne (stanowią 90% przypadków):
– alergiczne;
– niealergiczne:
– wirusowe, bakteryjne, grzybicze.
– niealergiczny eozynofilowy nieżyt nosa.

2. Niezapalne: (stanowią 10% przypadków):
– polekowe,
– hormonalne,
– strukturalne,
– naczynioruchowe.

Ostry prosty nieżyt nosa

Najczęściej wywołany przez wirusy, rzadziej przez bakterie. Zakażenie bakteryjne jest częściej wynikiem nadkażenia wcześniejszej infekcji wirusowej.

Jednym z objawów jest katar – początkowo wodnisty, w dalszej fazie choroby staje się gęstszy. Wydzielina może przybrać kolor żółto-zielony mimo braku nadkażenia bakteryjnego. Spowodowane jest to pojawieniem się w niej w dużych ilościach komórkek układu odpornościowego. Jednocześnie przyspiesza produkcja środków antyseptycznych. Granulocyty, komórki odpornościowe, uwalniają mieloperoksydazę, enzym zawierający barwnik oparty na żelazie, który nadaje mu zielony kolor. Im więcej mieloperoksydazy, tym bardziej wydzielina staje się zielona. Mieloperoksydaza indukuje produkcję antyseptycznego kwasu podchlorawego o charakterze odkażającym.

Pojawiający się obrzęk błon śluzowych może utrudniać oddychanie.

Może być obecny kaszel, spowodowany podrażnieniem przez spływającą po tylnej ścianie gardła wydzielinę z nosa lub towarzyszącą infekcję gardła (również najczęściej powodowaną przez wirusy). Pacjenci skarżą się ponadto na bóle głowy lub objawy wirusowego zapalenia spojówek spowodowanego przez wirusy, takie jak zaczerwienienie, swędzenie, nadmierne łzawienie.

Nieżyt nosa wywołany przez bakterie ma o wiele cięższy przebieg. W przypadku infekcji bakteryjnej wydzielina z nosa ma charakter śluzowo-ropnej wydzieliny. To właśnie bakterie powodują zmianę koloru wydzieliny (żółto-zielona) oraz jej zagęszczanie. Składnikiem wydzieliny jest również ropa, co powoduje, że katar ma także charakterystyczny, przykry zapach.

Aby przeciwdziałać pojawieniu się kataru bakteryjnego musimy pamiętać, że nawet przy lekkim katarze nie powinniśmy zaniedbywać leczenia. Pomaga również odpowiednia, bogata w witaminy dieta i ubranie dostosowane do pogody.

Alergiczny nieżyt nosa

Jest reakcją organizmu na spotkanie z alergenem (np. pyłki roślin w okresie nasilenia ich pylenia, po kontakcie z sierścią lub naskórkiem zwierząt, czy kurzem). Jego postać zależna jest od rodzaju alergii, na jaką cierpimy i może mieć charakter przewlekły lub ostry (całoroczny lub sezonowy).

Najbardziej charakterystycznym objawem jest pojawienie się wodnistej wydzieliny z nosa, która utrudnia oddychanie. U chorych obserwuje się również świąd, kichanie, zaczerwienienie spojówek, łzawienie, uczucie zablokowania nosa, utratę powonienia, suchość i drapanie w gardle, zaburzenia snu, zaburzenia koncentracji, senność oraz ogólne osłabienie. U niektórych mogą wystąpić również bóle w klatce piersiowej oraz bóle głowy.

Nasilenie objawów w okresie pylenia roślin sugeruje alergie na pyłki. W Polsce pylenie trwa w okresie od lutego do października, ze szczególnymi nasileniami od kwietnia do końca września.

Leczenie kataru alergicznego nie należy do najprostszych i nie powinno być lekceważone. Przede wszystkim chory powinien unikać kontaktu z alergenem. Pomocne jest również podawanie leków przeciwhistaminowych i glikokortykosteroidów podawanych donosowo. Stosowanie glikokortykosteroidów wymaga wcześniejszej konsultacji z lekarzem. Istotne w tym rodzaju terapii jest pamiętanie, iż efekt działania kortykosteroidów obserwuje się dopiero po kilku dniach stosowania i zależy od nasilenia alergii, dlatego w początkowym okresie terapii (nie dłużej niż przez 5-7 dni) stosuje się krople obkurczające naczynia błony śluzowej nosa. Jednakże osoby borykające się z alergicznym nieżytem nosa, oprócz stosowania doraźnego leczenia, powinny skontaktować się z lekarzem. Zażywanie leków działających doraźnie wprawdzie zmniejszy objawy i poprawi komfort życia, co jest bardzo ważne, jednak w niektórych przypadkach może nie być wystarczające. Nieleczona dolegliwość może prowadzić do rozwinięcia się astmy oskrzelowej.

Niealergiczny nieżyt nosa

Nazywany tez idiopatycznym nieżytem nosa, gdyż przyczyny jego powstawania nie do końca są znane. Występuje częściej u kobiet niż u mężczyzn. Wskutek rozszerzenia naczyń krwionośnych w jamie nosowej dochodzi do obrzęku błony śluzowej i tworzenia się w nadmiarze wydzieliny, czyli kataru. Jednocześnie może występować uczucie zatkanego nosa i kichanie.

Wywoływany jest przez czynniki drażniące błonę śluzową nosa, do których należą m.in. suche powietrze, nagłe zmiany temperatury otoczenia, dym tytoniowy, zapachy, pikantne potrawy, pobudzenie emocjonalne czy podniecenie seksualne, niektóre leki, zmiany hormonalne (np. w czasie dojrzewania lub w ciąży). W związku z tym może występować przez cały rok, z okresami zaostrzeń (szczególnie wiosną i jesienią).

Przewlekły nieżyt nosa

O przewlekłym nieżycie nosa mówimy, gdy stan zapalny błony śluzowej nosa utrzymuje się ponad 12 tygodni. Najczęściej jest następstwem ostrych, powtarzających się zakażeń wirusowych czy bakteryjnych nosa i zatok przynosowych. Ponadto przyczynami przewlekłego nieżytu nosa mogą być alergeny, nieprawidłowości anatomiczne w budowie nosa np. skrzywienie przegrody nosowej, a także stosowanie niektórych leków, które mogą dawać tego typu działanie niepożądane. Inną formą przewlekłego niealergicznego nieżytu nosa jest nieżyt polekowy, związany z nadmiernym stosowaniem leków donosowych z grupy alfa-adrenomimetyków (np. ksylometazolina, oksymetazolina), których czas stosowania nie powinien przekraczać 5–7 dni.

Przewlekły nieżyt nosa występuje wskutek rozszerzenia naczyń krwionośnych w jamie nosowej. Prowadzi to do obrzęku błony śluzowej i tworzenia się w nadmiarze wydzieliny, która jest katarem.

Powikłaniem przewlekłego nieżytu nosa może być:
– zapalenie zatok przynosowych,
– polipy nosa,
– zaburzenia węchu,
– zapalenie ucha środkowego.

Zapalenie zatok i katar zatokowy

Katar zatokowy powodowany jest przez przewlekłe zapalenie zatok. Zapalenie zatok może być wynikiem wcześniejszych infekcji górnych dróg oddechowych zarówno wirusowych jak i bakteryjnych, ale również alergii, przewlekłych niedoborów odporności, jak i wad anatomicznych, np. skrzywienia przegrody nosa Może być także wynikiem palenia papierosów.

W zależności od przyczyny zapalenie zatok może powodować różne dolegliwości. Jednak charakterystyczne będzie występowanie objawów ogólnych. takich jak ból głowy, odczuwany w okolicy czoła i nasady nosa, szczególnie przy pochylaniu się, wzrost temperatury ciała, ogólne pogorszenie samopoczucia, uczucie rozbicia, osłabienie czy dreszcze. Objawy ogólne częściej będą występować, gdy zapalenie zatok ma podłoże bakteryjne lub grzybicze.

Katar spowodowany problemami zatokowymi może być wodnisty, ale jeśli jego podłożem jest zakażenie bakteryjne lub dojdzie do niego wskutek powikłania będzie gęsty, o charakterze ropnym, koloru żółtego do zielonkawego, o nieprzyjemnym zapachu. Dochodzi też do osłabienia węchu i zaburzeń smaku.

W leczeniu kataru zatokowego bardzo ważne jest rozrzedzanie wydzieliny i oczyszczanie nosa i zatok przez stosowanie hipertonicznych roztworów soli fizjologicznej lub soli morskiej, irygacji czy inhalacji. Ważne jest także utrzymanie prawidłowej wilgotności pomieszczenia, w którym przebywamy. Leczenie domowe może być wystarczające, zwłaszcza jeśli jego podłożem była infekcja wirusowa. Jeśli jednak po kilku dniach nie następuje poprawa, konieczna jest konsultacja z lekarzem, który dobierze odpowiednią terapię. Nieleczone zapalenie zatok może być groźne. W skrajnych przypadkach może prowadzić nawet do zapalenia opon mózgowych. Jak więc widać zaniedbanie leczenia może mieć bardzo negatywne konsekwencje.